Documentairepremière over Kasteel Hartheim: Een gedenkteken ter herinnering

Documentairepremière over Kasteel Hartheim: Een gedenkteken ter herinnering

Op 28 maart 2025 vierde de documentaire ‘Hartheim Castle – The Nazi Murder Institute’ van regisseur Thomas Hackl en Martina Hechenberger zijn première op ORF III. Deze documentaire belicht de duistere erfenis van kasteel Hartheim, de grootste euthanasiefaciliteit in het Duitse rijk, gelegen in Alkoven, Opper-Oostenrijk. Hackl, die in de buurt is geboren, heeft een persoonlijke band met deze historische plek. De verhalen van buren en familieleden van zowel de daders als de slachtoffers staan ​​centraal in de film, die handelt over de brute gebeurtenissen tussen 1940 en 1944.

In de documentaire vertelt buurman Gabriele Hofer-Stelzhammer dat hij jaar na jaar bezoekers observeert vóór de bevrijdingsvieringen van het concentratiekamp Mauthausen. Deze bezoeken maken deel uit van de herdenking van de slachtoffers, waarvan het belang enigszins is verzwakt, vooral door de verbouwing van het kasteel tot sociale woningen in de gemeenschap. Olga Stoiber herinnert zich gruwelijke scènes, waaronder het geschreeuw van mensen en het beeld van een meisje in een prachtige jurk, gevangen in kasteel Hartheim.

De wreedheden in Hartheim

Kasteel Hartheim werd in het voorjaar van 1940 omgebouwd tot euthanasiecentrum als onderdeel van de zogenaamde “Aktion T4”. De renovatie werd uitgevoerd onder leiding van Rudolf Lonauer, een arts uit Linz die het moordcentrum leidde. Georg Renno was zijn plaatsvervanger en wordt geciteerd in de documentaire, waarbij zijn gebrek aan inzicht in de gepleegde misdaden schokkend is. De eerste slachtoffers van deze voorziening waren de voormalige bewoners die er voorheen gehuisvest waren. De moorden in de gaskamers begonnen in mei 1940.

Als onderdeel van het geheime euthanasieprogramma werden tussen 1940 en 1944 in Hartheim ongeveer 30.000 mensen vermoord. De slachtoffers waren voornamelijk mensen met lichamelijke en geestelijke handicaps en geestesziekten die afkomstig waren uit verschillende zorginstellingen en psychiatrische instellingen. Ook gevangenen uit concentratiekampen zoals Mauthausen-Gusen die niet konden werken, werden naar Hartheim gebracht om te worden vergast.

De erfenis van kasteel Hartheim

De documentatie van Hackl en Hechenberger combineert persoonlijke verhalen met actuele onderzoeksresultaten over het euthanasiecentrum. Deze benaderingen zijn bedoeld om mensen te helpen de ‘trieste erfenis’ van Hartheim beter te accepteren en te voorkomen dat de brute herinneringen worden vergeten. Uit historische analyses blijkt dat de moordende artsen niet alleen verantwoordelijk waren voor de selectie en deportatie, maar ook een centrale rol spelen in het huidige onderzoek en de afhandeling.

De eerste ontmantelingswerkzaamheden aan de moordinstallaties vonden al rond de jaarwisseling 1944/45 plaats. Dit moet voorkomen dat het eerdere gebruik van het slot onthouden wordt. Niettemin blijft de herinnering aan de wreedheden levend, niet in de laatste plaats door de voortdurende inspanningen om het bewustzijn en de herinnering te vergroten, zoals die plaatsvinden op de leer- en herdenkingsplaats Hartheim Castle, die in 2003 werd geopend.

Omgaan met het verleden van kasteel Hartheim is belangrijk omdat veel mensen die daar werden vermoord het slachtoffer waren van een systeem dat systematisch mensenlevens vernietigde. Hun lot herinnert ons aan de gevaren van ideologisch extremisme en zou ons allemaal stof tot nadenken moeten geven.