Donbas: het doel van Poetin en de kern van het conflict in Oekraïne

Donbas: het doel van Poetin en de kern van het conflict in Oekraïne

De onderhandelingen over een mogelijk vredesverdrag om de oorlog in Oekraïne te beëindigen komen in een stroomversnelling. Een groot deel van de discussie concentreert zich op de oostelijke regio van het land, die lange tijd centraal stond in de Russische ambities.

Het belang van de Donbas-regio

De Oekraïense regio's Donetsk en Loehansk, gezamenlijk bekend als Donbas, waren in het Sovjettijdperk een industriële grootmacht, beroemd om Kolenmijnen en staalfabrieken. De regio heeft ook vruchtbare landbouwgronden, belangrijke rivieren en een kustlijn aan de Zee van Azov. Historisch gezien was Donbas het deel van Oekraïne met de hoogste Russische bevolking, en mijn reizen daar tien jaar geleden onthulden dat de mensen in de regio weinig genegenheid hadden voor de verafgelegen regering in Kiev.

De destabilisatie van Oekraïne

Het was hier dat Poetin in 2014 zijn pogingen begon om Oekraïne te destabiliseren, nadat hij de Krim had geannexeerd. Pro-Russische milities, redelijk goed uitgerust met tanks, verscheen in de regio en veroverde snel de steden Loehansk en Donetsk op het tegen die tijd slecht voorbereide en ongemotiveerde Oekraïense leger.

Conflicten en humanitaire gevolgen

Bijna acht jaar lang waren er in de afgescheiden enclaves gevechten tussen door Rusland gesteunde separatisten en Oekraïense strijdkrachten, waarbij volgens Oekraïense functionarissen meer dan 14.000 mensen om het leven kwamen. Minstens 1,5 miljoen Oekraïners hebben de Donbas sinds 2014 verlaten, en naar schatting leven meer dan drie miljoen onder Russische bezetting. Moskou verdeelde honderdduizenden Russische paspoorten onder mensen in door separatisten gecontroleerde gebieden van de Donbas.

De erkenning van de separatisten

Maar Poetin wilde meer. Aan de vooravond van de grootschalige Russische invasie in februari 2022 verklaarde hij dat de zogenaamde beschaafde wereld “er de voorkeur aan geeft te doen alsof deze gruwel, de genocide waaraan bijna vier miljoen mensen worden onderworpen, niet bestaat” en erkende hij Loehansk en Donetsk als onafhankelijke staten. Later dit jaar Moskou annexeerde eenzijdig – en illegaal – beide regio’s na schijnreferenda, samen met de zuidelijke gebieden Zaporizja en Cherson, ook al waren deze slechts gedeeltelijk bezet.

De geopolitieke implicaties

Er is er één voor het Kremlin groot verschil tussen het terugtrekken uit de bezette gebieden (zoals de Russen deden toen ze zich in 2022 terugtrokken uit delen van Noord-Oekraïne) en het verlaten van regio’s die formeel bij het moederland waren opgenomen – vooral voor een leider als Poetin, die geobsedeerd is door een ‘groter Rusland’.

De huidige situatie in Donbas

Analisten zijn van mening dat het Russische leger in het huidige tempo enkele jaren nodig zou hebben om de geannexeerde gebieden volledig te bezetten. Tegelijkertijd heeft Oekraïne weinig kans om veel van wat het al verloren heeft terug te winnen: bijna heel Loehansk en meer dan 70% van Donetsk. Maar Kiev heeft nog steeds de “fortring” van industriële steden, spoorwegen en wegen die een aanzienlijke barrière vormt voor de strijdkrachten van Poetin: plaatsen als Slovjansk, Kramatorsk en Kostiantynivka.

Politieke druk in Oekraïne

Voor de Oekraïense president Volodymyr Zelenski zou het politieke zelfmoord zijn om de rest van Donetsk op te geven, een gebied waar veel Oekraïense soldaten met hun leven voor betaalden om het te verdedigen. Volgens het Kiev International Institute of Sociology is ongeveer driekwart van de Oekraïners tegen het geven van land aan Rusland. Een terugtrekking uit de rest van Donetsk zou ook de wijd open steppen van centraal Oekraïne kwetsbaar maken voor het volgende Russische offensief, zoals Zelenski herhaaldelijk heeft benadrukt, en zou ook een onwettige overgave van Oekraïens grondgebied betekenen.

De reactie van de internationale gemeenschap

Voor de Europese bondgenoten van Zelenski zou dit ook een centraal principe schenden: dat agressie niet mag worden beloond met territorium en dat de Oekraïense soevereiniteit moet worden beschermd. Net als in 2014 blijft Donbas de smeltkroes van Poetins ambities in Oekraïne en de grootste uitdaging voor Europa terwijl het land probeert vast te houden aan een op regels gebaseerde internationale orde.